W 2019 roku odwiedziliśmy projekt “AQUILA a-LIFE - Accomplish Western Mediterranean Bonelli's Eagle recovery by working together for an electricity grid suitable for birds” (Odnowa populacji orzełka południowego Hieraaetus fasciatus poprzez wspólne działania na rzecz zabezpieczenia sieci energetycznej w sposób sprzyjający ptakom) LIFE 16 NAT/ES/000235 realizowany na terenie całej Hiszpanii, części Francji i na Sardynii.

Głównym beneficjentem projektu jest organizacja pozarządowa GREFA (Grupo de Rehabilitacion de la Fauna Autoctona y su Habitat – Zespół zajmujący się restytucją rodzimej fauny i środowiska), zatrudnia ponad 30 osób, jej działania wspiera także grupa wolontariuszy. Instytucja ta prowadzi duży ośrodek rehabilitacji zwierząt w pobliżu Madrytu. Trafia tutaj kilka tysięcy ptaków, ssaków i gadów rocznie, min.: lisy, króliki, zające, sarny i jelenie, jeże, żółwie, oraz ptaki takie jak: bociany białe, młode jerzyki w dużych ilościach (do 3000 osobników) no i drapieżniki: myszołowy, sępy, sowy. Ośrodek jest ogromny, mieści się w kilku budynkach rozlokowanych na powierzchni ok. 10 ha. Jest tam szpital i woliery dla zwierząt leczonych i rehabilitowanych, sale do edukacji ekologicznej, woliery dla ptaków inwalidów, które do końca życia tutaj pozostaną, są to min.: sępy płowe i kasztanowate, płomykówki, pustułeczki, orły przednie i cesarskie, ścierwnik, orzełek południowy i gadożer, sóweczka. Tak więc jest co oglądać. Dodatkowo ptaki umieszczone są w ciekawych aranżacjach, przypominających miejsca, w których normalnie występują, np.: stare opuszczone domostwo dla płomykówek lub wiejskie obejście dla pustułek.

Oprócz udzielania pomocy ptakom rannym i osłabionym GREFA prowadzi hodowlę gatunków zagrożonych, z której młode osobniki wypuszczane są na wolność. Zadanie to realizowane jest w ramach projektu AQUILA a-LIFE – hodowla orzełka południowego. W tym samym projekcie zabezpieczane są elementy sieci energetycznej należącej do prywatnych właścicieli. Zabezpieczane są słupy średniego i niskiego napięcia wraz z fragmentami przewodów. Ptaki drapieżne ulegają porażeniu gdy stoją na słupach a ich skrzydła dotykają przewodów. Śmiertelność młodych w takich przypadkach jest zaskakująco wysoka, niektóre pary co roku traciły cały lęg w wyniku porażenia na krótkim odcinku linii energetycznej. W ten sposób w ciągu kilkudziesięciu lat wyginęły lokalne populacje orzełka południowego. W ośrodku GREFA prowadzone są szkolenia dla pracowników firm obsługujących linie energetyczne. Warsztaty dotyczą śmiertelności ptaków w wyniku kolizji oraz porażenia prądem, w ich trakcie uczestnicy dowiadują się także jak prawidłowo zabezpieczać urządzenia energetyczne.

Centrum hodowli ptaków drapieżnych GREFA dostarcza co roku kilkadziesiąt piskląt, które wypuszczane są na terenie Hiszpanii, Francji oraz Włoch.

Pierwszy dzień wizyty studyjnej spędziliśmy w siedzibie GREFY, gdzie zaprezentowaliśmy pracownikom i wolontariuszom projekt LIFECICONIAPL i obejrzeliśmy całą infrastrukturę. Drugiego dnia udaliśmy się na północ, w okolice miejscowości Hoyo de Manzanares. Tutaj, w trudno dostępnym terenie, na wzgórzach znajduje się punkt przystosowania młodych orzełków południowych, które wykluły się w centrum, do życia w naturze. Obserwowaliśmy je z oddalenia. Pisklęta w wieku 5-6 tygodni trafiają do woliery, gdzie przez kolejne 6 tygodni przebywają w zamknięciu. Po tym okresie woliera jest otwierana, orzełki otrzymują pokarm na zewnątrz i zaczynają przyzwyczajać się do życia na wolności. Ptaki zaopatrzone są w nadajniki GPS stąd wiadomo, że ich przeżywalność wyniosła około 60% podczas 4 lat trwania projektu.

Kolejnym punktem było wysypisko śmieci miasta Madryt, gdzie obserwowaliśmy setki sepów płowych i kilkadziesiąt kasztanowatych. Na to wysypisko przylatują też bociany białe w poszukiwaniu pożywienia. Wszystkie słupy i urządzenia energetyczne wokół wysypiska zostały zabezpieczona tak by bociany nie mogły na nich lądować. Ptaki są jednak tak zdeterminowane, że potrafią wybudować gniazdo pomiędzy zabezpieczeniami.

Następnego dnia udaliśmy się na wschód od Madrytu w pobliże Arganda del Rey gdzie zaobserwowaliśmy liczne bociany białe – ponad 500 osobników, które pozostają tutaj na zimę, nie podejmując wędrówki na południe. Są to bociany gniazdujące w Hiszpanii ale również takie, które przyleciały z północy Europy i tutaj spędzą zimną porę roku. Łagodny klimat, zasobne w pokarm śmietniska i zmiana zwyczajów migracyjnych – te czynniki złożyły się na wzrost liczby bocianów białych w Hiszpanii. Ocenia się, że gniazduje tam ponad 50 000 par, podczas gdy w Polsce ich populacja się zmniejszyła i to znacząco, w skali 10 lat o prawie 20%, do ok. 43 000 par.

Przy nadawczej stacji RTVE bociany występują w ogromnym zagęszczeniu, nie przeszkadza im bliskość innych osobników tego samego gatunku – ważne jest, że w pobliżu są wystarczające zasoby wody i pożywienia.

Kolejna instytucja, z która się spotkaliśmy to Zarząd Środowiska Przyrodniczego Nawarry w Pampelunie: Gestion Ambiental de Navarra S.A.. Navarra jest stosunkowo niewielkim regionem – rozciąga się na około 150 km ze wschodu na zachód ale bardzo zróżnicowanym jeżeli chodzi o środowisko naturalne: obserwuje się tu 3 krainy przyrodnicze: atlantycką, śródziemnomorską i Pireneje. Instytucja ta bierze udział w realizacji kilku dużych projektów finansowanych ze środków UE, jako główny beneficjent lub jako partner. Dwa projekty realizowane są wspólnie z GREFA: AQUILA a-LIFE – opisany powyżej i drugi LIFE BONELLI.

Inne projekty realizowane przez Gestion Ambiental de Navarra dofinansowane z programu LIFE to: LIFE+TREMEDAL – ochrona obszarów podmokłych i torfowisk https://lifetremedal.eu/en oraz LIFE+MINK TERRITORY - działania na rzecz norki europejskiej, www.territoriovison.eu/index.php/en/life-mink/the-project.

Dla nas te dwa ostatnie projekty są o tyle dla nas ciekawe, że ich elementem jest mała retencja, w tym min.: budowa oczek wodnych i odtwarzanie starorzeczy. Projektowaniem obiektów małej retencji jako organizacja zajmujemy się od ponad 20lat. PTOP zleciło wykonanie projektów ok. 2000 urządzeń na terenie Polski północno wschodniej.

Kolejny ciekawy projekt to LINDUS – prowadzony od kilkunastu lat monitoring liczebność ptaków migrujących przez przełęcze w Pirenejach.

Spotkanie z Gestion Ambiental de Navarra S.A. rozpoczęliśmy w biurze w Pampelunie, gdzie zaprezentowaliśmy sobie nawzajem realizowane projekty i opowiadaliśmy o naszej pracy na rzecz ochrony bociana białego.

Po południu udaliśmy się w okolice miejscowości Caseda, tam obserwowaliśmy zabezpieczanie słupów linii średniego napięcia. Jest to miejsce gdzie ginęły młode orzełki południowe oraz inne ptaki.

Kolejne miejsce – woliera do wypuszczania młodych ptaków. Tutaj obejrzeliśmy dokładnie jak przygotowany i zabezpieczony jest teren przed wypuszczeniem młodych ptaków. Woliera była pusta w czasie naszego pobytu. Ptaki pojawiają się tam wieczorem – czasami korzystają jeszcze z pokarmu, który jest dla nich wykładany. W okolicy para młodych wypuszczonych w pierwszym roku realizacji projektu wybudowała gniazdo. Metoda przystosowania ptaków do życia na wolności nosi nazwę oblotu, powszechnie używa się terminu z języka angielskiego „haking”.

Reintrodukcja ptaków wiąże się tez z odtwarzaniem terenów otwartych: usuwaniem zakrzaczeń i wypuszczaniu królików, które stanowią pożywienie młodych orzełków. Pracownicy Gestion Ambiental pokazali nam również miejsce realizacji tego zadania.

W ramach projektu ptaki monitorowane są za pomocą różnego rodzaju urządzeń my śledziliśmy parę z nadajnikami radiowymi VHF. Sygnał w radiu słyszeliśmy wielokrotnie – udało nam się zobaczyć jedną parę. Ptaki odpoczywały na drzewach – była to 17.00 a więc pora sjesty.

Ostatniego dnia wybraliśmy się w góry, na przełęcz gdzie obserwuje się ptaki migrujące. W pobliżu rozpoczyna się hiszpańska część szlaku do Santiago de Compostela. Nad górami lecą ptaki a drogą kilkaset metrów niżej podążają grupy pielgrzymów. Migracja w tymi miejscu nie przebiega tak jak na Gibraltarze gdzie ptaki przelatują nad głową setkami. Tutaj pojawiają się pojedyncze osobniki, a w ciągu sezonu liczba obserwacji sięga 20 000 ptaków. Jednak okolica jest piękna – trochę przypomina polskie Bieszczady. W takim miejscu obserwowaliśmy parę orłosępów - miły akcent ornitologiczny na zakończenie naszej wizyty w Hiszpanii.

Dodatkowo kontakt z GREFA zaowocował włączeniem PTOP w działania grupy organizacji, które będą lobbować w Komisji Europejskiej na rzecz ustalenia prawa w Europie, które wymusi na dostawcach energii elektrycznej zabezpieczenie linii przesyłowych oraz urządzeń energetycznych. Jest to „Sieć projektów europejskich LIFE przeciw porażeniom elektrycznym” (Anti electrocution EU LIFE projects Network - AE-LIFE Network), udział w pracach zespołu biorą organizacje z Bułgarii, Grecji, Cypru, Hiszpanii, Włoch, Francji i Węgier. Polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków chce wziąć czynny udział w pracach tej grupy.